Σκύρος
Αρμονίες
Είναι γνωστό το γνωμικό – οι Κινέζοι το διετύπωσαν – πως μια φωτογραφία αξίζει χίλιες λέξεις. Και η χιλιάδα εδώ δεν είναι περιοριστική η καθοριστική, είναι απλώς συμβατική, χωρίς περίμετρο.
Αυτό κατ’ εξοχήν ισχύει και για τις φωτογραφίες του Κώστα Παπακωνσταντίνου, όπως αναπαράγονται στο λεύκωμα αυτό καθώς και σε άλλο προηγούμενο, που μου έφερε και μου προσέφερε ο καλλιτέχνης ζητώντας την άδεια να περιλάβει αποσπάσματα από την Ασκητική του Νίκου Καζαντζάκη στην ετοιμαζόμενη νέα εργασία του.
Συγκατένευσα, γιατί τιμώ τον τίμιο ανθρώπινο μόχθο και γιατί το έργο του Νίκου Καζαντζάκη αποτελεί κόσμημα του ανθρώπινου λογισμού και μπορεί να συναρμολογείται με τις άλλες εκφάνσεις της καλλιτεχνικής δημιουργίας, όπως είναι η προκείμενη περίπτωση.
Αλλά μήπως και ο καζαντζακικός λόγος δεν είναι πλατύτερος, μέχρι το άπειρο και βαθύτερος ακόμη, από όσο εκ πρώτης όψεως φαίνεται; Μήπως και ο καζαντζακικός λόγος δεν πλάθει και δεν διαπλάθει εικόνες, απεικονίσματα του τιτανικού πνεύματος του συγγραφέως και της σαρανταπληγιασμένης και πάντα όρθιας ψυχής του, αλλά και αντικατοπτρίσματα του καταξιωμένου ανθρώπου που ανεβαίνει διαρκώς τον ανήφορο για να φτάσει εκεί που δεν μπορεί; Με τις εικόνες του λοιπόν, ο λόγος του Καζαντζάκη εκρήγνυται και πολλαπλασιάζεται. Και ερχόμαστε στη σύζευξη : Μία φωτογραφία, χίλιες λέξεις. Και μία καζαντζακική γραφή, χίλιες εικόνες.
Από το συγκερασμό των δύο επί μέρους στοιχείων δημιουργείται μια ανάλαφρη χάρις και μια υποβλητικότητα μέσα στο βιβλίο.
Δεν ήταν άσχετος με τον τόπο και τα τοπία της πατρίδας μας ο Νίκος Καζαντζάκης. Πολύ νέος την περιηγήθηκε συστηματικά αναζητώντας τη «συνείδηση της γης και της φυλής» μας. Πιστεύω ότι την βρήκε. Και με βάση και με έρεισμα αυτή την αυτοσυνειδησία απλώθηκε πάνω και πέρα από τα σύνορά μας και έγινε οικουμενικός, χωρίς ουδ’ επί στιγμήν να κόψει τις ρίζες του με τη γενέτειρα Κρήτη και την πατρώα Ελληνίδα γη. Ο ίδιος έγραψε: «Ζω στην ξενιτιά μα η καρδιά μου περιφέρεται στην Ελλάδα».
Στο κλασσικό βιογραφικό βιβλίο της για το Νίκο της η Ελένη Ν. Καζαντζάκη γράφει πως το 1926 «καθισμένοι στο πεζούλι σ’ ένα από εκείνα τα όμορφα παρεκκλήσια του Πηλίου κουβεντιάζανε. «Και τα πουλιά να κελαηδούν και, στο βάθος, αχνά, να ξεκρίνουμε τη Σκύρο». Τώρα το Νίκος Καζαντζάκης μπήκε μέσα στη Σκύρο με την Ασκητική του, που συμπυκνώνει την πεμπτουσία των φιλοσοφικών του ενατενίσεων και εκστάσεων και τα βιωματικά αποστάγματα της κακοτράχαλης ανηφορικής πορείας και ζωής του, για να βρει τον όγκο του Θεού και να ενωθεί μαζί του.
Πάτροκλος Σταύρου 28 Οκτωβρίου 1999
Πρόλογος
Aφήνοντας πίσω μας την Εύβοια, ξεκινάμε από την Κύμη ένα ταξίδι σ' ένα από τα μοναχικά νησιά του Αιγαίου μας, την ανεμοδαρμένη Σκύρο. Καθώς διασχίζουμε ανέμελοι τα βαθυγάλανα νερά του αρχιπελάγους, ξαφνικά προβάλλει μέσα από τη θάλασσα και κάτω από το αιγαιοπελαγίτικο φως η Σκύρος.
Πλησιάζοντας το λιμάνι του νησιού, η ψυχή μας χαμογελά όπως κάθε φορά που ανακαλύπτουμε μία καινούρια γωνία της πατρίδας μας.
Βρισκόμαστε στο νησί που σύμφωνα με την παράδοση συνδέεται άμεσα με την πρώτη μεγάλη Ελληνική περιπέτεια, τον Τρωικό πόλεμο.
Η Σκύρος είναι ο τόπος από τον οποίο εξαρτάται η έναρξη της εκστρατείας, με την αναζήτηση και τη μεταφορά του Αχιλλέα, αλλά και το τέλος του πολέμου με την αναζήτηση και τη μεταφορά του Νεοπτόλεμου. Όπως σε όλα τα νησιά του Αιγαίου, έτσι και στη Σκύρο υπάρχουν πολλά μικρά ξωκλήσια διάσπαρτα σε όλο το νησί.
Ο καλλιτέχνης φωτογράφος Κώστας Παπακωνσταντίνου διασχίζει όλο το νησί, επιλέγει, απομονώνει και φωτογραφίζει στα πιο όμορφα και δύσκολα σημεία μερικά από τα βυζαντινά και μεταβυζαντινά εκκλησάκια που ξεπροβάλλουν σαν λευκά κρίνα στα πιο απίθανα μέρη.
Δεμένα αρμονικά μέσα στο χώρο, αναζητούν το βλέμμα και το θαυμασμό του ταξιδιώτη. Αποτελούνται από ένα μόνο χώρο και έχουν επίπεδη θολωτή στέγη. Μερικά από αυτά διαθέτουν βοηθητικούς χώρους και αυλή για πανηγύρια.
Το κοινό στοιχείο σε όλα τα ξωκλήσια είναι η εκτυφλωτική λευκότητα του ασβέστη. Αναρωτιέται κανείς κοιτάζοντας αυτές τις φωτογραφίες, από που αρχίζει και που τελειώνει το χτίσιμο αυτών των μνημείων.
Οι φωτογραφίες του Κώστα Παπακωνσταντίνου "σταματούν" το χρόνο και αρχίζουν έναν απίθανο διάλογο με αποσπάσματα από την "Ασκητική" του μεγάλου συγγραφέα και στοχαστή του αιώνα μας Νίκου Καζαντζάκη.
Μέσα από τις σελίδες συμπυκνώνεται η φιλοσοφία του Καζαντζάκη, η συνεχής υπέρβαση στόχων, η εγκατάλειψη των ασήμαντων πραγμάτων της καθημερινότητας και η αξίωση για ένα γνησιότερο και ανώτερο τρόπο ζωής, που να βασίζεται όχι τόσο στην λογική, όσο στην υπέρβαση.
Μπορεί κανείς να γράψει πολλά γι΄ αυτό το τόσο σημαντικό έργο του Καζαντζάκη, αλλά είναι προτιμότερο να μείνει σιωπηλός και να ταξιδέψει μαζί με τις φωτογραφίες και τα κείμενα αυτού του εξαιρετικού λευκώματος.
Σε αυτή την περιήγηση με τις θαυμάσιες φωτογραφίες από τα ξωκλήσια της Σκύρου, σε συνδυασμό με τα αποσπάσματα της Ασκητικής φτάνει κανείς στην τελευταία εικόνα.
Εκεί, στρέφει τα μάτια «μέσα» του και αναρωτιέται για την «ουσία του Σύμπαντου».
Έπειτα, στρέφει τα μάτια του ψηλά στον ουρανό και λέει:
Σ' ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΘΕΕ ΜΟΥ!
Πασχάλης Στραντζούρης
Αρχαιολόγος
