Ένα ταξίδι που κράτησε σχεδόν σαράντα χρόνια. Μία διαδρομή γεμάτη αγκάθια και ρόδα. Μία ρότα άλλοτε σε ήρεμες θάλασσες και άλλοτε σε ανταριασμένες.

Άκουγα ιστορίες από τον θείο Μερκούρη Γεωργιάδη για τη Σύμη. Μίλαγε και μέλωνε το στόμα του όταν έκανε αναφορές στο Γιαλό.

Έλαμπαν τα μάτια του όταν ανακαλούσε στη μνήμη του την Καλή Στράτα και το μοναστήρι του Πανορμίτη. Μία διαδρομή που στα παιδικά χρόνια του θείου Μερκούρη ήταν μία μικρή οδύσσεια.

Ευτύχησα να ταξιδέψω νοητά στη Σύμη, μέσα από τα μάτια και τις διηγήσεις του. Χρωστούσα στον εαυτό μου αυτό το ταξίδι που τόσα χρόνια έκρυβα ανατολικά της ψυχής μου. Έτσι λοιπόν πήρα την απόφαση να κλείσω αυτό τον φωτογραφικό κύκλο, αυτό το οδοιπορικό ανά την Ελλάδα με τη Σύμη του θείου Μερκούρη, σαν ελάχιστο φόρο τιμής στον άνθρωπο που με τις διηγήσεις του κατάφερνε να μας ταξιδεύει σε ένα από τα άκρα της πατρίδας μας, είτε στο σπίτι της οδού Πρωτέως, είτε στην αυλή της οδού Σικίνου, στο πατρικό της Ευγενίας Φακίνου. Στιγμές που παρέμειναν ανεξίτηλες στη μνήμη μου.

Δεν άλλαξαν και πολλά πράγματα από τότε που ο θείος Μερκούρης άφησε τη Σύμη του και πήρε μετάθεση για το Σουέζ και το Πορτ Σάιντ για να διδάξει το νέο αίμα του απόδημου Ελληνισμού. Τα σπίτια παραμένουν σαν όρθιες λόγχες και τα παραθύρια σαν ορθάνοιχτα μάτια να κοιτούν το πέλαγος. Στα σοκάκια της Καλής Στράτας η οσμή του βασιλικού εξακολουθεί να παγιδεύει τις μνήμες, και τα παιδιά γεμάτα ζωντάνια να ανεβοκατεβαίνουν τα φαρδιά σκαλοπάτια με φωνές και σκουντήγματα.

Οι άνθρωποι εξακολουθούν να είναι φιλόξενοι, χαμογελαστοί, και το καλοπροαίρετο πείραγμα να αποτελεί το δικό τους κώδικα επικοινωνίας. Ακόμη και το παλιό ταχυδρομείο δεν λειτουργεί πλέον. Παραπονεμένο, αλλά πάντα περήφανο στη μέση της Καλής Στράτας, με την κεφαλή του Ερμή να παραμένει αγέρωχη στο κέντρο του εγκαταλελειμμένου κτιρίου.

Κλείνοντας αυτή τη μικρή αναφορά στη μυθική Σύμη δε μπορώ να μην αναφερθώ στο ιστορικό και φιλόξενο καφενείο του Πάχου.

Το ταξίδι τελείωσε.

Οι μνήμες πλέον αποτελούν τη συντροφιά στα μονοπάτια της ψυχής, όσο αυτή αντέξει.

Κ.Φ.Π.

Την Ελλάδα δεν τη χορταίνεις ποτέ. Η Ελλάδα μάς ταξιδεύει πάντοτε σε μέρη ατελείωτου ήλιου, μέρη απίστευτα, μαγικά, πανέμορφα. Ένας αυθεντικός λάτρης της Ελληνικής γης, ο Κώστας Παπακωνσταντίνου, μας κάνει ένα ιδιαίτερο δώρο αυτή τη φορά – μας πάει σε ένα μέρος, για το οποίο έχουμε ακούσει και διαβάσει πολλά. ‘Εχουμε ακούσει για τη μοναδική αρχιτεκτονική του, για τις παραδόσεις του, για τους ανθρώπους του. ‘Ολες, όμως, αυτές οι περιγραφές φτωχαίνουν, καθώς το πλοίο μπαίνει στο λιμάνι – στο λιμάνι που φαίνεται παραμυθένιο, στο λιμάνι της Σύμης.

Καρική, Μεταποντίς, Αίγλη, 'Ελκουσα στην αρχαιότητα, το νησί του βασιλιά Νιρέα, «του ομορφότερου των Ελλήνων», γενέτειρα των τριών Χαρίτων, η Σύμη είναι ένας μοναδικός παραδοσιακός προορισμός της Ελλάδας, ο οποίος ανακηρύχθηκε ιστορικός διατηρητέος οικισμός. Κομψή, λαμπερή, φιλόξενη, μαγευτική, ρομαντική, η Σύμη είναι ένα μικρό απομονωμένο νησάκι με μεγάλη ιστορία, με μοναδική αρχιτεκτονική, με την ενέργειά του, με δεκάδες μοναστήρια και εξωκλήσια, σκορπισμένα παντού, υιοθετημένα από τις οικογένειές του, με τα χρώματά του, με τα χαμόγελά του, με αυθεντική ανθρώπινη φιλοξενία, με τους κατοίκους του που λατρεύουν τον τόπο τους, σέβονται την παράδοσή τους και πιστεύουν στα θαύματα, με φως και θάλασσα, με άρωμα φασκόμηλου και θυμαριού, με μελωδία των βουνών και ψίθυρο των δασών, με τον παιχνιδιάρικο ήχο των κουδουνιών των κατσικιών και το κελάηδισμα της πέρδικας, με όμορφους όρμους και κολπίσκους – ένα νησί αισθητικής αρμονίας, έμπνευσης και μοναδικής ομορφιάς.

Φτάνοντας στον πεταλόσχημο Γιαλό, το λιμάνι του νησιού, δε γίνεται να μην αγαλλιάσει η ψυχή αντικρίζοντας τα πολύχρωμα χαρούμενα σπιτάκια, που είναι χτισμένα αμφιθεατρικά, σε αρμονία με τους επιβλητικούς βράχους. Οι πόρτες και τα παράθυρά τους είναι στραμμένα προς τη θάλασσα και καλωσορίζουν τους επισκέπτες του νησιού. Η τολμηρή πολυμορφία των σπιτιών της Σύμης – το γαλάζιο του πνεύματος, το πράσινο της ζωντάνιας, το κίτρινο της ενέργειας, το πορτοκαλί του ήλιου, το κόκκινο της δύναμης – δημιουργεί την αίσθηση ότι όλο αυτό είναι η ζωγραφιά ενός πολύ έμπειρου καλλιτέχνη.

Στην είσοδο του λιμανιού δεσπόζει ο πύργος του Ρολογιού, σύμβολο αιωνιότητας, πορείας ζωής στο χρόνο και στο χώρο, και «το Μιχαλάκι», το άγαλμα του μικρού ψαρά με τον αγέρα στα μαλλιά, που με το καλάμι στο χέρι υποδέχεται τον κάθε επισκέπτη. Το νησί έχει δύο οικισμούς, τον Γιαλό και το Χωριό, ή αλλιώς Άνω Σύμη, οι οποίοι συνδέονται με την Καλή Στράτα, έναν παλιό εμπορικό δρόμο με πεντακόσια πέτρινα σκαλοπάτια, φαρδιά και ευκολοδιάβατα. Είναι λάθος να νομίζει κανείς ότι το σημαντικότερο στη ζωή ενός ανθρώπου είναι οι δρόμοι που διανύει. Το σημαντικότερο είναι οι σκάλες, που ανεβαίνουμε και κατεβαίνουμε, όχι πάντα από μόνοι μας, τα σκαλοπάτια που σκαρφαλώνουμε ή άλλες φορές, αντίθετα, τρέχουμε ευτυχισμένοι, υπερπηδώντας κάποια απ’ αυτά, ορμώντας στην ευτυχία, ζαλισμένοι από ενθουσιασμό και ανυπομονησία, δίνοντας όλες τις δυνάμεις του σώματος και της καρδιάς μας. Ανεβαίνοντας την Καλή Στράτα συναντάμε τα παλιά αρχοντικά σπίτια, τα στολίδια του νησιού, με τις κομψές διακοσμητικές λεπτομέρειες και τις περίτεχνες πόρτες, θαυμάζουμε την αξέχαστη θέα και απολαμβάνουμε το γέλιο των παιδιών, που γεμίζει το δρόμο τούτο.

Στο καρνάγιο του Γιαλού (Χαράνι) θαυμάζουμε τους καραβομαραγκούς του νησιού και τους ψαράδες. Τα χέρια τους, που γνωρίζουν το μόχθο και την κούραση, χέρια επιδέξια και έμπειρα, μας μαγεύουν. Οι ιστορίες τους μας ενθουσιάζουν. Η λάμψη στα μάτια τους μας ζεσταίνει. Με τη θάλασσα οι Συμιακοί έχουν μια σχέση πολύχρονη και ιδιαίτερη. Ο μυθικός Γλαύκος, ο πρώτος κάτοικος του νησιού, ήταν ψαράς, κολυμβητής και ναυπηγός. Οι Συμιακοί, γνωστοί ως ναυπηγοί, ψαράδες και σφουγγαράδες, έφεραν πλούτο και δόξα στο νησί τα παλιά τα χρόνια.

Ο πραγματικός θησαυρός της Σύμης είναι οι κάτοικοί της. Άνθρωποι φιλόξενοι, χαμογελαστοί, φιλικοί, πειραχτήρια, άνθρωποι σωστοί, καλοί κι ευαίσθητοι. Στα μάτια των ντόπιων – καλοσύνη, στις φλέβες – φρέσκος άνεμος, τα παιδιά  –  ευτυχισμένα, τα γερόντια – θαλερά και πρόσχαρα. Στην ατμόσφαιρα  –  ήλιος, χαρά και καλοπροαίρετο πείραγμα. Οι Συμιακοί είναι ένας λαός που διατήρησε ζωντανή, παρά τους αλλεπάλληλους κατακτητές, τη χαρακτηριστική γλωσσική διάλεκτό του, τις παραδόσεις, τα ήθη και έθιμά του και την πίστη του. Εδώ πιστεύουν στα θαύματα και στα μαγικά. Ο καθένας έχει να διηγηθεί μια ιστορία ενδιαφέρουσα για κάτι εξωπραγματικό και φανταστικό. Οι παλαιότεροι πίστευαν σε νεράιδες, νύμφες και δαίμονες. Οι νέοι σήμερα διηγούνται ιστορίες φανταστικές για τον τόπο τους με δέος και ήρεμη πεποίθηση. Πολλές εθνικότητες ζουν εδώ σαν μία οικογένεια. Δεν κλειδώνουν τις πόρτες, είναι πάντα πρόθυμοι να βοηθήσουν και είναι όλοι πολύ περήφανοι για το νησί τους.

Η Σύμη είναι, επίσης, ένας σημαντικός θρησκευτικός προορισμός με περισσότερα από τριακόσια μοναστήρια και εξωκλήσια. Είναι πραγματικά αναρίθμητες οι εκκλησίες του νησιού: Προφήτης Ηλίας, Άγιος Ιωάννης της Τσαγκριάς, Άγιος Προκόπιος, Άγια Μαρίνα, Μονή Κοκκιμήδη, Μονή Περιβιώτη και πάρα πολλές ακόμη. Πολύ ιδιαίτερο είναι το φρουριακό μοναστήρι του Μιχαήλη (Μιχαήλ Ρουκουνιώτης). Ευρύτατα διαδομένη είναι στη Σύμη η λατρεία του Αρχάγγελου Μιχαήλ. Στο νησί υπάρχουν εννέα μονύδρια αφιερωμένα στον Άγιο, όσα και τα αρχαγγελικά τάγματα. Για τους Συμιακούς ο Ταξιάρχης Μιχαήλ είναι κάτι περισσότερο από ένας προστάτης του νησιού – είναι άξονας της ζωής, που συνοδεύει το λαό του σε χαρά και λύπη, σε καλές και κακές στιγμές, βοηθάει και δείχνει το σωστό δρόμο. Ισχυρός και τρυφερός, δεν είναι μονάχα ο Αρχάγγελος του Κυρίου, αλλά και ο δικός τους Άγιος, ο Ήρωας, ο Φίλος και ο Αδελφός, ο Μεγάλος τους Προστάτης.

Στη Μονή του Αρχάγγελου Μιχαήλ του Πανορμίτη έρχονται χιλιάδες άνθρωποι απ’ όλο τον κόσμο να ανάψουν κερί και να προσευχηθούν για αυτούς που αγαπάνε. Τα τάματα κάτω από την ασημένια εικόνα του είναι αμέτρητα, ενώ οι μαρτυρίες για τα θαύματά του άπειρες. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού μας στη Σύμη ακούγαμε πολλές ιστορίες από τους συνταξιδιώτες μας για τον Πανορμίτη, με ενδιαφέρον αλλά και με μεγάλη δόση αμφιβολίας για αυτά που μας έλεγαν, κάνοντας αστεία και χωρίς να δίνουμε μεγάλη σημασία. Μέχρι που ο Αρχάγγελος βρήκε τον τρόπο του να μας μάθει ότι τα θαύματα πράγματι υπάρχουν και συμβαίνουν εκεί που υπάρχει πίστη αληθινή. Μας έμαθε να μη φοβόμαστε να χάνουμε, επειδή τα αυθεντικά δικά μας πράγματα θα μας βρουν από μόνα τους. Εμάς τους αρνητικά σκεπτόμενους μας απελευθέρωσε ενεργητικά με αυτόν τον αγγελικό καθαρισμό ψυχής. Εφόσον η αμφισβήτηση είναι το κριτήριο της πίστης, η Μονή του Πανορμίτη στη Σύμη είναι το καταλληλότερο μέρος να επισκεφτεί ο κάθε μπερδεμένος,  χαμένος, απογοητευμένος.

Η ορθόδοξη πίστη μας δεν είναι μόνο η πίστη στο Θεό, αλλά και στον άνθρωπο, στη δυνατότητα αποκάλυψης του θεϊκού στον άνθρωπο. Η τέχνη είναι ένας τρόπος εξομολόγησης. Το έργο τέχνης βασίζεται σε αυτά που καταγράφηκαν κάποτε μέσα μας, σε αυτά που κατανοήθηκαν στα βάθη της ύπαρξής μας. Ο καλλιτέχνης επιδιώκει να τα αποκρυπτογραφήσει και να τους δώσει μορφή. Η τέχνη είναι επίσης μία πορεία προς τον προορισμό του ανθρώπου. Το ταλέντο ενός καλλιτέχνη, το χάρισμά του, του δίνεται για να ανοίξει το δρόμο και στους άλλους. «Εξάγαγε εκ φυλακής την ψυχήν μου», αναφωνεί ο ψαλμός, και έτσι η τέχνη γίνεται οδηγός μας. Το σημαντικότερο εργαλείο ενός έμπειρου καλλιτέχνη είναι η πίστη στην ικανότητά του να δημιουργεί θαύματα εκεί που χρειάζεται. Το να δημιουργείς δεν είναι τίποτα άλλο από το να πιστεύεις. Σαφώς, αυτό δε σημαίνει ότι η δημιουργικότητα απαιτεί από μας άμεση ομολογία της πίστης, αλλά ότι η πίστη μάς καθοδηγεί και μάς κατευθύνει.

Το ταξίδι στη Σύμη είναι ένα από τα ταξίδια που παραμένουν για πάντα στην ψυχή. Οι φωτογραφίες του Κώστα Παπακωνσταντίνου θα μας συντροφεύουν κάθε στιγμή που θα αισθανόμαστε την ανάγκη να ταξιδεύουμε, έστω και νοερά, σε μέρη όπως αυτό, μοναδικά και απαράμιλλα. Και επειδή οι εικόνες του καλλιτέχνη ξεπερνούν τις λέξεις, σας καλώ να τις γνωρίσετε, να τις γευτείτε, να τις θαυμάσετε.